Op woensdagmiddag 30 juni 1974, om half twee om precies te zijn, zit producent Yves Rousset-Rouard op een bankje tegenover de ingang van bioscoop Le Triomphe op de Champs-Elysées in Parijs. Om twee uur zal daar de eerste publieke vertoning van de film Emmanuelle plaatsvinden. Rousset-Rouard vindt het spannend, hij weet niet wat hij moet verwachten. Het is zijn eerste speelfilm en dat geldt voor een groot deel van de crew. En de film is niet gemakkelijk tot stand gekomen.De acteurs waren onervaren en kenden hun tekst niet. De technische crew was de hele dag stoned van de Thaise wiet. En de regisseur, Just Jaeckin, ook uit de reclamewereld, wist al helemaal niet wat hij deed. Halverwege was het geld op en Rousset-Rouard bood de medewerkers een percentage van de opbrengst. Ze weigerden allemaal. Niemand verwachtte dat de film er echt zou komen. Ze lieten zich per week uitbetalen.

De distributeur heeft tegen Rousset-Rouard gezegd: ‘Als er vijf mensen voor de deur staan, dan wordt het een mislukking. Staan er meer dan vijftien, dan wordt het een succes.’ Rousset-Rouard telt er minstens vijftig. Hij belt met andere bioscopen in de stad en het is overal hetzelfde. Er zijn niet eens genoeg filmkopieën om de hele stad te voorzien. Zodra de eerste filmrol is afgelopen wordt die door een brommerkoerier naar de volgende bioscoop gebracht. Het is een voortdurend ballet van brommertjes die door de stad crossen.

Die eerste dag telt 15.000 bezoekers, na een week hebben 125.000 mensen de film gezien. Alle juli-avonden zit Rousset-Rouard op dat bankje voor de ingang van bioscoop Le Triomphe om naar de mensen te kijken. Er zijn verkeersopstoppingen op de Champs-Elysées omdat de rijen zo lang zijn dat ze kruispunten blokkeren. De mensen blijven maar komen. Al snel wordt aan de miljoenste bezoekster een reischeque en een taart aangeboden. Emmanuelle is een fenomeen.

En daarmee is Sylvia Kristel een fenomeen. Want het blijft niet bij Frankrijk, de film gaat van land tot land en binnen een paar maanden heeft Emmanuelle de hele wereld veroverd. In Japan klimmen vrouwen joelend over de bioscoopstoelen: een vrouw die zich bovenop haar man draait, ongehoord!Ze wordt wereldwijd uitgeroepen tot hèt symbool voor de seksuele bevrijding van de vrouw. Een vrouw die doet waar ze zin in heeft, en die gaat voor haar eigen seksueel genot. Wat een verademing!

Het succes komt niet door het verhaal – diplomatenechtpaar gunt elkaar seksuele vrijheid -  het komt ook niet door de prachtige exotische plaatjes van het Thaise landschap, het komt door Sylvia Kristel die door het scherm loopt alsof ze ook niet precies weet wat er allemaal gebeurt. En die zo’n kinderlijke onschuld en schoonheid bezit dat haar seksualiteit bijna pervers is. Je zou haar willen toeroepen: Meisje, weet je wel dat je daar in je blote niksie rondloopt!

Om met Willem Frederik Hermans te spreken die op dat moment in Parijs woont en weleens wil zien wat de ophef is rondom de vriendin van zijn grote rivaal Hugo Claus:

‘Hoe bloot ze er ook bijliep, ik had voortdurend het gevoel dat ze een onzichtbaar Volendammer mutsje was blijven ophouden. Daarbij zette ze een gezichtje op alsof ze niets anders van plan was dan ons voor te doen hoe je een stukje kaas uit het vuistje eten moet.’

In Nederland wordt de film anders ontvangen. De seksuele revolutie is weliswaar net geweest, maar dit was nog nooit vertoond. Letterlijk. Tot dan toe werden erotische of films met teveel bloot als porno bestempeld, en de nieuwsgierige kijker werd vriendelijk verwezen naar aftandse pornozaaltjes met 50 plakkerige stoelen. Nu de bioscoopwet was aangepast en was het eerst dat een erotische film als Emmanuelle in de bioscoop kon worden vertoond, waar je met je geliefde, of met vrienden, en met opgeheven hoofd voor in de rij kon gaan staan. Alleen al daarom móest je Emmanuelle simpelweg gezien hebben.

Dat betekende niet dat de seksuele norm ook veranderd was. Tegenwoordig zouden we de wenkbrauwen er niet meer voor optrekken, voor wat er vertoond wordt, maar destijds was het heel wat. Er werd schande van gesproken, andere acteurs, zoals Willeke van Ammelrooy, distantieerden zich van Kristel: als je zó je geld moet verdienen... Seks in de film mocht, als het maar ondergeschikt was aan het onderwerp. Zoals in Turks Fruit. Ook de vrouwenbeweging zette zich tegen de film af. Want het was 1974 en het feminisme in Nederland begon net behoorlijk te radicaliseren.

Draaide de tweede feministische golf, aangevoerd door Joke Smit en Hedy d’Ancona, eind jaren zestig nog vooral om het recht het huisvrouwenbestaan van je af te schudden; vanaf 1970 komen er splinterbewegingen, zoals de Dolle Mina’s, bij wie de nadruk verschuift naar wat het betekent om vrouw te zijn in een door mannen gedomineerde maatschappij. De sfeer is heel erg anti-man en anti-pornografie, want porno is ook een manier van de man om te onderdrukken. Pornografie ís verkrachting. Sterker nog: de man bezit het gereedschap om te verkrachten en aangezien het in de cultuur van de man zit om dat gereedschap te gebruiken, is vaginale penetratie altíjd verkrachting.

Ik vroeg Maaike Meijer, inmiddels gepensioneerd hoogleraar genderstudies, destijds één van de oprichters van Paarse September, een radicaal feministische actiegroep, of ze de film eens wilde bekijken. Destijds heeft ze hem niet eens gezien, zo anti was ze, maar ze bekeek hem en vindt het nog steeds een rotfilm. Nog afgezien van alle koloniale clichés, is het de man die de kennis rondom seksualiteit beheerst. Emmanuelle is degene die een seksuele reis moet ondergaan en daarbij wordt ingewijd door een oudere man, Mario, die wat pseudo-intellectueel geouwehoer erop loslaat waarin ze het gedachtengoed van de Franse Arthur Rimbaud en George Bataille herkent, maar dan volkomen verkeerd uitgevoerd. En dan gaan ook nog eens alleen de vrouwen uit de kleren en blijven de mannen beheerst, anders zouden ze hun autoriteit verliezen. Het blijft haar grootste bezwaar toen en nu: de hiërarchie tussen de seksen.

Sylvia, kortom, deed alles fout wat ze maar fout kon doen in de ogen van feministische vrouwen. Ze maakte gebruik van haar sensualiteit en seksualiteit, in een onderdanige rol. En daarom werd zij niet gezien als feminist en al helemaal niet als het icoon van de seksuele bevrijding van de vrouw.

Voor de mensen aan wie de seksuele revolutie geruisloos voorbij was gegaan, zoals gold voor het merendeel van Nederland, was ze juist veel te vrijgevochten. Een slet. Zeker met dat decadente divagedrag van haar erbij. En daarom werd ze in het geheel niet serieus genomen als actrice, als mens, en is ze de rest van haar leven bestempeld als ‘dat pornosterretje’. Met alle bijvoeglijk naamwoorden die daarbij horen: dom, onwetend, nietszeggend, ordinair. Terwijl ze alles was behalve dat. Het was eigenlijk een flink staaltje slutshaming avant la lettre. Een onrecht dat bestreden moet worden. Daarom heb ik haar biografie geschreven.

En nu vraag ik me af hoe het ervoor staat, bijna vijftig jaar na dato. Is de vrouw inmiddels bevrijd en is zij eigenaar van haar eigen seksualiteit, zoals Aziatische vrouwen Emmanuelle zagen? Mag zij doen zoals ze wil?

Iemand die haar eigen portie slutshaming over zich heen kreeg en dat niet pikte maar wereldkundig maakte, was Milou Deelen. Thans journalist en schrijver, ze schreef onlangs nog het boek Hoe doen we het? Waarbij ze haar thermometer diep in het seksuele leven van veertien aansprekende vrouwen stak. Op dat moment nog student in Groningen en lid van het corps, Vindicat. Nu hebben we onlangs weer even een inkijkje mogen krijgen in hoe het mannelijk deel van het corps over vrouwen denkt, namelijk: alle vrouwen zijn hoeren. Dat was dertig jaar geleden al zo toen ik studeerde en zo is het nog steeds. Milou leidde een vrolijk en los seksueel leven, net als wel meer studenten. Het leverde haar de hoofdrol in het traditionele lied ‘Het laagste wijf van het jaar’ op, waarin jongens zongen dat ze te doen was voor een pakkie peuken en een Smirnoff. Een pijnlijke periode voor haar, en ze besloot op 8 maart internationale vrouwendag een filmpje van zichzelf te plaatsen met alle scheldwoorden die ze naar haar hoofd geslingerd had gekregen. Ik vond dat filmpje ook heel pijnlijk om te zien. Omdat ik dacht: is er dan nog steeds helemaal niets veranderd?

Ik ben nog opgevoed met het credo: pas op dat je geen afgelikte boterham wordt, want dan wil niemand je meer. Dat bleek in de praktijk wel mee te vallen, relativeringsvermogen komt met de jaren, maar vraag het aan jongeren – en dat wordt regelmatig voor onderzoek gedaan, onder andere door wetenschapper Marijke Naezer – en dan blijkt dat meisjes nog altijd van onbesproken gedrag dienen te zijn. Jongens die met veel meisjes naar bed gaan, zijn een player. Meisjes al snel een slet of een hoer. Niet alleen als ze meerdere bedpartners hebben gehad, óók als ze zich te bloot kleden of te verleidelijk gedragen. En te boek staan als slet of hoer, dát wil je als meisje niet, want dan vinden anderen je ‘vies’ en ‘slecht’ en heb je geen respect voor jezelf. Nee, dan de Player! Die komt er aanzienlijk beter vanaf, want hij wordt door leeftijdsgenoten gezien als zeer succesvol op het gebied van uiterlijk, gedrag en seksualiteit. Het feit dat hij erin slaagt veel meisjes te krijgen, laat andere jongens zien dat hij knap en interessant is. Meisjes vinden de player vaak lomp en gemeen, maar kunnen ook bewondering voor hem opbrengen, omdat hij zo knap, interessant en populair is.

En dan gebeurt er iets heel eigenaardigs: die dubbele moraal wordt door de meisjes niet bevraagd, nee zij handhaven hem! Zij denken in het geval van Milou Deelen niet: ach, ik heb zelf ook liggen ketsen met Roderick-Jan en Valentijn, nee, Milou werd door de vrouwen van Vindicat nog eens extra aan de schandpaal geketend. Er werden app-groepjes opgericht om de ergste verhalen over haar te delen, vaak ondersteund door bewerkte foto’s, ze werd getagd in berichten op Facebook. Dat ze naar beneden werd gehaald door andere vrouwen, dát raakte haar nog het meest.

Socioloog Linda Duits deed onderzoek naar meisjesgroepen en meisjescultuur en zegt dat het slettenstigma er altijd is geweest en dat het ook altijd redelijk los heeft gestaan van hoe seksueel actief je werkelijk bent. Meisjes gebruiken het onderling om elkaar te disciplineren, en dan gaat het om ál het gedrag waarmee een meisje zichzelf te kijk zet. Want als jij je zo durft te gedragen, betekent dat dat je je beter en mooier voelt dan de rest, en daar houden we niet van. Terug in de krabbenmand.

Het is aan meisjes om de zeden hoog te houden. Je mag seks hebben, vanaf een jaar of zeventien, maar liefst wel binnen een vaste relatie. Zeker niet met teveel verschillende bedpartners, en ook niet op de eerste date. Want dan ben je geen relatiemateriaal. Zo was het en zo is het nog steeds. Het enige wat nieuw is, is dat er nu vrouwen zijn die hierover uitspreken. Activistische vrouwen, zoals Milou Deelen.

En schrijver Stella Bergsma. Stella Bergsma, bedenker van het woord sletvrees en auteur van oa Nouveau Fuck, Het Pussy album en de documentaire ‘Sorry voor de tieten’. Stella Bergsma kan niets op Facebook, Instagram of Twitter zeggen of ze krijgt een lawine van haatpost over zich heen. Van mannen én vrouwen. Alsof ze de opperslet is. Stella is al honderd jaar samen met dezelfde man, in een monogame relatie, maar ze is mooi, aanwezig, flamboyant, theatraal, ze praat openlijk over seks én ze heeft grote tieten. Alles waar wij onrustig van worden. En dan is ze ook nog eens lichtjes over de datum. Van oudere vrouwen – ik denk hierbij ook aan Patricia Paay - vinden we onzedelijk gedrag al helemaal ongepast.

Vanzelfsprekend heeft Stella goed nagedacht over waarom het haar niet gegund wordt, waarom zij wordt gezien als een aandachtszieke domme hoer. Dat komt, denkt zij, doordat wij zijn opgegroeid en kijken met een mannelijke blik. Er bestaat geen eigen vrouwelijke seksualiteit. Wij zijn lustobject en zodra je je seksualiteit inzet, is het een afgeleide en wordt het niet gezien als een vrouw die haar eigen lichaam en seksualiteit viert, maar als een vrouw die zich onderwerpt aan de man, en zichzelf daarmee degradeert. Dan is het ineens ‘jammer dat ze dit nodig heeft.’

We zouden onze eigen seksualiteit moeten ownen, zegt ze, daar een vorm voor moeten vinden. Subject worden, in plaats van object. Vrouwelijke kunstenaars doen wel een poging, maar richten zich hierbij vaak op hun eigen lichaam. De female gaze is dan niet de man die als lustobject dient of een situatie waar wij geil van worden, maar een studie naar de kut, een foto van een bebloede tampon of tepelkunst.

Overigens moeten we hierbij een belangrijk onderscheid maken tussen binnens- en buitenskamers. Binnenskamers zijn vrouwen veel gelijkwaardiger en worstelen ze helemaal niet met hun seksualiteit, in de slaapkamer kunnen de rollen zelfs omgedraaid zijn. Het gaat erom hoe je bekeken en beoordeeld wordt in de maatschappij.

En daar lijkt iets anders mee te spelen. Iets wat ik goed aan kan tonen aan de hand van Sylvia Kristel, met wie dit hele verhaal tenslotte begon.

Vanwege haar minderwaardige rol behoort Sylvia Kristel in Nederland niet tot de filmkunst,maar ze is wel de grootste internationale filmster die ons land heeft voorgebracht. Haar naam is een begrip in landen als Frankrijk, Spanje, Italië, Japan, Zuid-Korea en Zuid-Afrika. Ze speelde in meer dan vijftig films met regisseurs als Roger Vadim, Claude Chabrol en Francis Girod. Ze speelde samen met Gérard Depardieu, Jean Louis Trintignant, Michel Piccoli, Alain Delon, Ursula Andress en Linda Blair. Aan het eind van haar filmcarrière had ze nog een glansrol naast Willeke van Ammelrooy in Lijmen/het been,naar het boek van Willem Elsschot, waarvoor ze terecht geprezen werd door filmjournalist Gawie Keyser, vandaag ook genomineerd, in de Groene Amsterdammer.

Hij zegt: ‘Sylvia doet iets met een film. Emmanuelle is zo sterk, door haar. Zij is misschien niet de beste actrice, maar zij is een filmster en ze heeft klasse en elegantie gegeven aan een genre waar nog altijd ontzettend veel geld mee wordt verdiend. Zonder Emmanuelle zou een erotische Hollywood-film als 9½ Weeks met Kim Basinger en Mickey Rourke nooit mogelijk zijn geweest. Voor een hele generatie mannen is zij de eerste vrouw geweest die ze naakt zagen en die hen leerde wat erotiek en seksualiteit vermag. En dat gebeurde een stuk subtieler dan de beelden waarmee pubers van nu zich moeten behelpen. Haar seksuele kracht staat dankzij de Emmanuelle-films en Lady Chatterley’s Lover – waar overigens heel goed met de female gaze wordt gespeeld zoals zij de tuinman gadeslaat – ingebrand in de herinnering en het collectieve geheugen, wereldwijd.’

Mooie woorden, van iemand die in Zuid-Afrika opgroeide en daar als jonge jongen in een filmzaal de beleving van zijn puberteit kreeg. Onlangs had ik een heel mooi gesprek met Kaouthar Darmoni, directeur van Atria, het kenniscentrum voor vrouwenemancipatie in Amsterdam. Kaouthar Darmoni komt uit Tunesië. Op haar twintigste vertrok ze naar Parijs om genderstudies te studeren aan de Sorbonne. Ze promoveerde in Lyon en heeft als universiteitsdocent en hoogleraar gewerkt aan universiteiten in Amerika, Zweden en tenslotte hier in Nederland. Kortom: ze heeft nogal wat vergelijkingsmateriaal. Ook zij zegt meteen: ‘In Frankrijk werd Sylvia Kristel gezien als een ster, daar was ze helemaal niet ordinair. Iedereen liep met haar weg.’

Het is dat Nederlandse benepene, dat calvinistische van niet mogen genieten en doe maar normaal dan doe je al gek genoeg. Voor vrouwen geldt dat al helemaal. Als boegbeeld van Atria loopt ze er ook tegenaan. Zo ligt ze voortdurend in de clinch met feministische bewegingen omdat zij vrouwen wil empoweren bijvoorbeeld door in hun sensuele kracht te gaan staan, maar dat is vloeken in de kerk, in feministisch Nederland, nu aangevoerd door de lhbtqi-beweging. Ze moet het over gender gerelateerd geweld hebben, vrouwenmoord, terwijl body positivity zoveel belangrijker is. Meisjes die een positief beeld hebben over hun eigen lichaam zijn veel beter in staat om grenzen aan te geven. Houden van je lichaam en positief geankerd zijn in je seksuele kracht, is de beste preventie tegen seksueel geweld. Maar in dit calvinistische land slaan wij aan op lijden, op schuld, op schaamte en op angst. We reageren pas als het te laat is. Natuurlijk moeten we geweld bestrijden, maar we moeten ook denken aan preventie en healing.

Zo geeft ze zelf les in een sensuele Arabische buikdans. Deze dans is voor vrouwen niet alleen leuk en bevrijdend om te doen, het is ook een heel effectief middel na seksueel geweld omdat je er stress mee afschudt. Net zoals honden en vogels doen na een spannende situatie. Het valt haar op tijdens de les: Nederlandse vrouwen staan zover af van hun lichamelijkheid en sensualiteit, ze voelen zich hoogst ongemakkelijk als ze met hen danst. ‘Ik ben toch niet lesbisch’, zeggen ze dan.

Kaouthar weet niet beter, vanuit de Arabische wereld. Zij is opgegroeid onder vrouwen, in de hamam.Vrouwen van alle leeftijden zaten naakt bij elkaar, dik, dun, oud, jong, dat maakte allemaal niet uit. Er werd samen gekletst, gedanst, er werd daarbij aangemoedigd en geklapt, er werd gemasseerd. Ook werd er veel over seks gepraat, en gelachen, ze namen het allemaal niet zo serieus.  Onzekerheden, kwetsbaarheden, alles kwam voorbij. Er was een grote intimiteit, zegt ze, maar niets seksueels. Niet zoals hier alles als seksueel wordt bestempeld. Wij waren als vrouwen gewoon graag bij elkaar, als groep stonden we sterk. Niemand viel elkaar af.

Natuurlijk, dat mannen en vrouwen verder gescheiden leven, is ook niet ideaal. Maar hoe de seksuele revolutie hier in het westen is uitgepakt, vindt ze wel heel armoedig. De pil heeft gezorgd voor de bevrijding van de man, niet de vrouw. Hij heeft gemakkelijk toegang gekregen tot vrouwen en hoeft daarbij niet meer geduldig en voorzichtig te zijn. Ondertussen is een vrouw met meerdere bedpartners nog altijd een slet. De echte seksuele revolutie voor vrouwen moet nog komen. Want waarom ben je een slet als je wilt experimenteren, als je sexy wilt zijn zonder seks te hebben, omdat je een relatie uitmaakt? Seksualiteit is een levenskracht, het brengt creativiteit, innerlijke kracht, verbinding, de hele mensheid komt eruit voort. Maar het wordt gereduceerd tot iets vanzelfsprekends of vies. Het heeft zijn goddelijkheid verloren.

Die goddelijkheid moeten we weer gaan voelen. Gaan eren. En gaan vieren. Daar hebben we voorlopers voor nodig, zoals Sylvia Kristel destijds, Milou Deelen nu, Stella Bergsma, Kaouthar Darmoni, en zelf mag ik ook graag mijn steentje bijdragen. Maar we hebben ook de steun van andere vrouwen nodig. Sisterhood. Iets wat wij helemaal niet ontwikkeld hebben. Kaouthar vertelde dat toen zij in Amsterdam ging werken, ze gewaarschuwd werd voor de Nederlandse vrouwen. Wij staan in het buitenland bekend als extreem hard, naar elkaar én naar onszelf. We stellen extreme eisen, voelen ons tekort schieten op ieder vlak en om die bitterheid een gezicht te geven, nemen we andere vrouwen venijnig de maat. Dat moeten we niet willen. We moeten het narratief veranderen. Emancipatie en feminisme in Nederland is gebaseerd op slachtofferschap, maar we zijn helemaal geen slachtoffer. We maken misschien eens iets vervelends mee, maar dat kun je ook van je afschudden of je doet er iets anders mee. Je hoeft je in ieder geval niet de rest van je leven een slachtoffer te voelen. Dat bashen van de heteroseksuele man moet ook eens afgelopen zijn, misschien dat die idioot van een Andrew Tate dan ook aan populariteit verliest. Persoonlijk ken ik alleen maar leuke mannen. Wat wij moeten doen is ons niet meer verstoppen, we moeten onze vrouwelijkheid, onze speelsheid en daadkracht gaan ownen. Dat is ons kapitaal. En onze kracht. Niet meer denken in angst en competitie, maar elkaar sterker maken. Als groep. En daarmee onszelf. Waarmee we eindelijk de baas kunnen worden over wat we zelf willen. Ook seksueel.